Appeltjes van Oranje: Oranjebitter en de Oranje-Nassaus

Vandaag is het Koningsdag, een dag die ik toch niet ongemerkt voorbij wilde laten gaan! Daarom een artikel over de herkomst van oranjebitter en de Oranjes. Appeltjes van oranje zijn natuurlijk sinaasappels. Maar hoe komt het dat dit tegenwoordig onlosmakelijk is verbonden aan ons Koningshuis? En we drinken met Koningsdag graag oranjebitter. Maar waarom eigenlijk?

Misschien zou je het niet verwachten (of misschien ook wel), maar ik ben eigenlijk gek op monarchieën. Ik woon zelfs in de Oranjebuurt! Als is dat natuurlijk louter toeval, het is wel een grappig toeval.

Mijn beeld over monarchie en monarchiegeschiedenis begon te kantelen toen ik een paper schreef tijdens mijn bachelor over premier Pieter Sjoerds Gerbrandy, die in de Tweede Wereldoorlog het kabinet in ballingschap in Londen leidde. Ik kwam er door de eindeloze dagboeken van eertijdse ministers achter dat Koningin Wilhelmina zich als een onmogelijke monarch toonde en vooral veel macht terug wilde na de oorlog. Een heel ander beeld dan dat van Wilhelmina als voorvechter van de Nederlandse vrijheid, wat ik voorheen had. Ik was gefascineerd!

Er volgde een scriptie over het functioneren en de legitimering van de moderne monarchie in constitutionele democratieën. Daar kreeg ik veel meer inzicht in hoe een dergelijk instituut opereert, hoe dat zich verhoudt tot het volk én wat het kan opleveren. Dit draagt een beetje ver voor mijn blog, maar mocht je meer willen weten over de wondere wereld van de moderne monarchie, dan kun je hier of hier de scriptie opvragen.

De Oranjes en appeltjes van oranje

Zoals zo veel tradities in de Nederlandse monarchie (denk aan ons volkslied, het oudste volkslied van de wereld), gaat ook het gebruik van oranjebitter eeuwenlang terug. De Oranjes zijn al vanaf de zestiende eeuw met de sinaasappel verbonden. Destijds werden er kleine boompjes in de tuinen van de familie geplaatst. De sinaasappel kwam uit de Oriënt en werd destijds ‘Chinaas appel’ genoemd. Je kunt je voorstellen dat deze vruchten uitermate kostbaar waren! Zodoende werd de familie Oranje-Nassau maar wat graag geassocieerd met sinaasappels.

De eerste sinaasappels kwamen in ons land met de komst van de Alva, hertog van Munster, die Groningen bezette tijdens de tachtigjarige oorlog. De Groningers moesten niks hebben van die fel oranje vruchten en vermoedden dat ze giftig waren. De sinaasappels die men destijds voornamelijk kende was de bittere sinaasappel. Deze smaakt veel bitterder dan de sinaasappels die wij tegenwoordig in grote getalen consumeren.

Na de overwinning van Willem van Oranje volgde een periode van stadhouders die de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën bestuurden. Ze hadden nog altijd vele tegenslagen en tegenstanders te bedwingen. In 1620 werd ter ere van de derde stadhouder, prins Frederik Hendrik (prins van Oranje en graaf van Nassau, snap je ook meteen waar die naam vandaan komt), oranjelikeur ontwikkeld. Frederik Hendrik had allerlei veldslagen gewonnen voor de Republiek en verdiende zodoende deze eer. Tot 1800 was oranjelikeur echter zeer onbekend. Oranjelikeur is een likeur van sinaasappels met veel suiker.

Oranjebitter in de negentiende eeuw

Na de nederlaag van Napoleon keerde in 1814 stadhouder Willem V terug uit ballingschap naar Nederland en werd tot Koning Willem I gekroond. Bij dit luisterrijke onthaal hoorde een eigen drank: de oranjebitter. Dit is vrijwel hetzelfde als oranjelikeur, maar dan zónder de toevoeging van suiker.

Zijn latere opvolger Koning Willem III zette vele oranjebomen neer op Paleis het Loo in kuipen. De combinatie van de oranje vruchten die tegelijkertijd met de bloesem aan de boom hingen waren onweerstaanbaar en zetten het paleis luister bij. In de winter moesten de oranjebomen echter vanwege het koude Nederlandse klimaat binnen overwinteren. Het liefst in een overdekte, glazen ruimte: zo ontstond de oranjerie. Destijds was dit een benaming voor een verzameling sinaasappel- en/of citroenbomen, tegenwoordig is een orangerie vooral de ruimte waarin je planten laat overwinteren.

Koning Gorilla en de noodzaak tot Oranje zichtbaarheid

Koningin-regentes Emma, de tweede vrouw van Willem III en de moeder van de latere Koningin Wilhelmina, besefte al vroeg dat (meer) zichtbaarheid van de monarch noodzakelijk was voor het voortbestaan van de monarchie. Bovendien liet Willem III haar achter in een tijd van koninklijke crisis.

Koning Gorilla, zoals Willem III werd genoemd door het volk, was uitermate impopulair en gedroeg zich onbehouwen tijdens zijn leven. Naast de vele buitenechtelijke affaires, onhebbelijkheden, driftbuien en zijn grillige karakter was Willem eigenlijk, er is geen ander woord voor, gek. Ondanks enkele goede werken met de slachtoffers van de negentiende-eeuwse watersnoodrampen, liet hij bestuur van Nederland verslonzen.

Het Nederlandse volk had zodoende geen vertrouwen in de monarchie en het was na het overlijden van Willem aan Emma om dat vertrouwen te herstellen. Bovendien was er twijfel over de legitimiteit van Wilhelmina als troonopvolger. Er ging een hardnekkig gerucht rond dat Willem impotent was en Wilhelmina middels een buitenechtelijke affaire moest zijn verwekt.

Koningin-regentes Emma moest dus hard aan de bak, zodat het vertrouwen werd hersteld en haar dochter daadwerkelijk een koninkrijk had om over te regeren. Zij liet Wilhelmina dan ook eindeloos reizen door Nederland. Er werden portretten van het meisje verspreid door heel Nederland om zo het volk te vervullen van de aanwezigheid van hun jonge koningin. De kleur oranje werd definitief geïnstitutionaliseerd als symbool van de Nederlandse monarchie én als kleur van ons allemaal. Ook het gebruik van oranjebitter kreeg een nieuwe impuls: dat moest de nationale drank worden, die alleen al door de kleur onlosmakelijk verbonden was met de Oranjes!

De huidige status quo rondom de appeltjes van oranje

Ook vandaag de dag nog omarmt het Nederlands koningshuis de kleur oranje en de sinaasappel. Niet alleen refereren wij dagelijks aan de koninklijke familie als “De Oranjes”, maar ook hullen wij ons jaarlijks met Koningsdag en andere nationale feestelijkheden in het oranje. Bovendien rijkt de koninklijke familie jaarlijks via het Oranje Fonds de prijs ‘appeltjes van Oranje‘ uit.

Oranjebitter: hoe drink je dat nou?

Ik vind oranjebitter eigenlijk heel vies. En met mij velen. Ik drink het dus eigenlijk nooit. De oranjelikeur, die ook nog altijd verkrijgbaar is en heel oranje, is wat mij betreft een beter alternatief. Maar hoe drink je dat nou? Eigenlijk drink je het als een puur drankje, eventueel met wat ijs én natuurlijk in een mooi glas.

Zoals gezegd hou ik er niet zo van. Maar er is een oplossing! Zowel oranjebitter als oranjelikeur is gelukkig goed te combineren in diverse cocktails. Dan wordt het zelfs een uitermate aangename beleving én koningsgezind oranje.

Denk bijvoorbeeld aan een scheutje oranjebitter in een glas cava. Wat is er nou feestelijker dan bubbels? Doe er nog een beetje eetbare gouden glitters in en koninklijker wordt het niet!

Je kunt ook wat oranjelikeur in vruchtensap mengen. Hartstikke lekker, maar wel een beetje saai. Dus bedacht ik: waarom niet een oranje cosmopolitan? En dat bleek heel simpel! Meng een deel oranjebitter met twee delen granaatappelsap, een flinke scheut citroensap en drie plakjes sinaasappel. Et voilà, uw royal cosmopolitan is ready to be served!

Wat vinden jullie van oranjebitter? Hoe drinken jullie dat het liefst? Ik vind het super om dat te zien en/of horen! Laat het me weten via de comments, op Facebook, op TikTok of op Instagram via @madamesjalot of #madamesjalot.

Cheers!

• When the dog days are over: een culinaire achtergrond van de Hondsdagen
• Druk druk druk: Spicy, Asian salade van groentenoodles én een persoonlijk bericht
• Sticky toffee bananabread – Bananenbrood met karamelschotsen
• Eurovisie: Open up – Maak er je eigen feestje van
• Clubsandwich